Konkurs
UCHWAŁA nr 3/2023 z dnia 15. 09. 2023 roku Komitetu Nauk o Sztuce PAN
- Details
Komitet Nauk o Sztuce PAN działając na podstawie § 3, pkt. 1 Regulaminu konkursu o Nagrodę Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk za wybitne osiągnięcia naukowe z zakresu nauk o sztuce przyznał w drodze głosowania nagrody:
1. w zakresie filmoznawstwa Piotrowi Zwierzchowskiemu za książkę Filmowe reprezentacje PZPR, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2022
2. w zakresie historii sztuki Stanisławowi Czekalskiemu za książkę Jak wyjaśnić obraz? Metodologiczne tropy historii sztuki w epoce Ernsta H. Gombricha, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2022
3. w zakresie muzykologii Krzysztofowi Bilicy za książkę Etiudy Chopina w jego „jednym sposobie” z perspektywy dźwięków węzłowych i figur migotliwych, Kraków: Wydawnictwo Astraia, 2022
4. w zakresie teatrologii Annie R. Burzyńskiej za książkę Atlas anatomiczny Georga Büchnera, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2022.
UCHWAŁA nr 1/2022 z dnia 11. 09. 2023 roku Prezydium Komitetu Nauk o Sztuce PAN
- Details
Prezydium Komitetu Nauk o Sztuce PAN działając na podstawie § 2, pkt. 3 Regulamin konkursu o Nagrodę Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk za wybitne osiągnięcia naukowe z zakresu nauk o sztuce nominuje następując publikacje do nagrody za rok 2022:
Historia sztuki
1. Stanisław Czekalski, Jak wyjaśnić obraz? Metodologiczne tropy historii sztuki w epoce Ernsta H. Gombricha, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2022
Przedmiotem rozprawy są zmagania historii sztuki z fundamentalną kwestią interpretacji dzieła. Wyróżniony w tytule Ernst Gombrich jest traktowany jako swego rodzaju synekdocha historii sztuki XX w. Jego „projekt ikonologii dedukcyjnej” ma kluczowe znaczenie dla wywodu, jest jednak nieustannie konfrontowany z teoriami i metodami innych badaczy i myślicieli, zarówno tych powszechnie uznawanych za kluczowe postacie w dziejach dyscypliny (np. Erwin Panofsky, Michael Baxandall), jak i cieszących się bardziej regionalną sławą (Michael Brötje). Nie jest to materia łatwa, na uwagę zasługują więc dwa zabiegi, które czynią ten erudycyjny wywód możliwie przyjaznym dla czytelnika. Po pierwsze autor zwykle stara się pokazywać teorie i praktyki interpretacyjne poszczególnych badaczy na konkretnych przykładach; po drugie – konsekwentnie rozwija analogię między metodami pracy historyka sztuki i detektywa, czyniąc Sherlocka Holmesa i Herculesa Poirot swego rodzaju przewodnikami po różnych nurtach metodologicznych historii sztuki.
2. Marcin Fabiański, Sen w rzeźbią nagrobnej Bartłomieja Berecciego. Jego geneza, forma, wydźwięk i recepcja w kulturze Rzeczypospolitej, Kraków: Universitas, 2022 (Ars Vetus et Nova, t. 50)
Książka jest wzorowym opracowaniem motywu, który ma podstawowe znaczenie dla zrozumienia początków i rozwoju nowożytnej rzeźby sepulkralnej w Rzeczypospolitej, a jednocześnie dotyka jednego z fundamentalnych zagadnień antropologicznych, mianowicie obecnej w bodaj wszystkich kulturach wiary w życie pośmiertne. Przedmiotem uwagi autora są nagrobki w znacznej części wielokrotnie już analizowane, a jednak wciąż niedostatecznie rozpoznane albo też budzące rozbieżne opinie wśród dotychczasowych badaczy. Ogólniejsze wnioski dotyczące miejsca śpiących postaci Berrecciego w kulturze staropolskiej i europejskiej zostały oparte na starannej analizie poszczególnych przypadków, uwzględniającej zarówno kwestie stylu i ikonografii, jak i okoliczności historyczne poszczególnych zamówień.
3. Małgorzata Omilanowska-Kiljańczyk, Pałac Staszica, Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2022
Książka jest wzorową monografią jednego budynku, a właściwie jednego miejsca, na którym wznoszono kolejne budynki odgrywające istotną rolę w dziejach Polski od XVII w. do dziś, tzn. od Kaplicy Moskiewskiej wzniesionej z polecenia Zygmunta III Wazy po siedzibę Polskiej Akademii Nauk, z uwzględnieniem pomnika Mikołaja Kopernika i innych elementów otoczenia urbanistycznego. Skrupulatna rekonstrukcja tej „biografii miejsca” została oparta na bogactwie źródeł pisanych i świadectw ikonograficznych nie zawsze łatwych w interpretacji. Konstrukcja pracy odznacza się elegancką prostotą i jasnością, a sam wywód zawarty w poszczególnych rozdziałach – żywością, plastycznością i bezpośredniością języka. Poszczególne wątki są zawsze doskonale udokumentowane, ale narracja pozostaje płynna i nieobciążona zbędnymi szczegółami.
Filmoznawstwo
1. Małgorzata Radkiewicz, Refleksje zza kamery. Reżyserki o kinie i formie filmowej, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2022
Książka stanowi zbiór esejów o twórczyniach filmowych – przygotowany i opracowany we współpracy z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz z Fundacją Okonakino. Bohaterkami są Germaine Dulac, Maya Deren, Laura Mulvey i Trinh T. Minh-ha, Alexandra Juhasz. Jest to także praca z zakresu historii sztuki: przedstawione reżyserki są artystkami, które upatrują w języku filmu możliwości wyrażania i rozwijania własnych twórczych ekspresji. Książka w bardzo umiejętny sposób przedstawia portrety kobiet – artystek kina, których przemyślenia wiązały się z praktyką twórczą, z dokonywanymi wyborami estetycznymi czy warsztatowymi. Pokazuje także wpływ koncepcji nurtów intelektualnych związanych z feminizmem na twórczość reżyserską kobiet i wreszcie – rekonstruuje związek między tą twórczością a zmieniającymi się wzorami komunikacyjnymi kultury wizualnej.
2. Piotr Zwierzchowski, Filmowe reprezentacje PZPR, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2022
Książka oparta jest na wnikliwych badaniach źródłowych i analizach ponad czterystu filmów. Z całą pewnością można ją usytuować na obszarze nowego historycyzmu, przywracającego zbiorowej pamięci to, co było z niej wykluczone – w wypadku dziejów PRL nie tylko z powodu poruszania tematów wówczas zakazanych, ale także tych, które kojarzyły się odbiorcom z narzucanym odgórnie aparatem władzy i jako takie przyjmowane były przez nich z niechęcią. W efekcie wytężonej pracy archiwalnej i analitycznej powstało sześć rozdziałów, poświęconych, kolejno, okresom rządów Bieruta, Gomułki, Gierka i Jaruzelskiego, a także czasom po upadku PRL. „Chcę zrekonstruować dominujące w danym okresie [po II wojnie światowej] filmowe reprezentacje PZPR, zwrócić uwagę na sposoby ich formowania, przeobrażenia tych wizerunków, pełnione przez nie funkcje i realizowane strategie, osadzając całość w szerokim kontekście historycznym i politycznym, uwzględniając także przemiany społeczne i kulturowe. Postrzegając tytułowe reprezentacje jako część kina PRL-u, traktuję je jako tekst polityczno-ideologiczny, produkt wytworzony w określonym systemie instytucjonalnym i ekonomicznym oraz bezpośrednie i pośrednie źródło wiedzy o ówczesnej kulturze, zwłaszcza o Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ale także o polskiej kinematografii”.
3. Krzysztof Jajko, Konrad Klejsa, Jarosław Grzechowiak i Ewa Gębicka, Rozpowszechnianie filmów w Polsce Ludowej w latach 1944–1956, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2022
Czworo autorów wykonało tytaniczną pracę, przeczesując dziesiątki rodzimych archiwów. Następnie z myślą o opublikowaniu wybranych archiwaliów dokonali selekcji według kryterium reprezentatywności rozumianego w dwójnasób: 1. nie powielali dokumentów, jeśli nie było to konieczne, zostawiając miejsce na inne, 2. starali się, aby dany dokument spełniał funkcję studiów przypadku o dużym potencjale uogólnienia. W ten sposób powstała jednocześnie znakomita i zrealizowana lege artis - zgodnie z zasadami nauk pomocniczych - publikacja źródłoznawcza, ale też książka o cechach monografii. Za to ostatnie odpowiadają poprzedzające edycję dokumentów kilkudziesięciostronicowe studia, prezentujące w sposób syntetyczny kolejno: 1) system, instytucje i zarządzenie rozpowszechnianiem w tym okresie PRL, 2) kina: kadry i infrastrukturę, 3) repertuar filmowy i publiczność. Oba aspekty publikacji – monograficzna i źródłoznawcza - komplementarnie się uzupełniają. Bez syntez znaczna część dokumentów byłaby niezrozumiała (zawieszona w próżni, bez kontekstu), z kolei bez reprezentatywnych egzemplifikacji syntetyczny wywód miałby mniejszy potencjał dowodzenia. Autorzy zrobili wiele, aby dokumenty miały w sobie też walor atrakcyjnego źródła historycznego.
Teatrologia
1. Agnieszka Wójtowicz, Grotowski polityczny, Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2022
Książka przedstawia stosunkowo mało znany okres aktywności politycznej, społecznej i artystycznej jednego z najwybitniejszych artystów polskiego i światowego teatru. Jest rezultatem wieloletniej fascynacji twórczością i biografią Grotowskiego. Autorka podjęła się trudnego zadania – udokumentowania politycznej działalności Grotowskiego w latach pięćdziesiątych XX wieku, a także jej wpływu na kształtowanie się jego osobowości twórczej, a co za tym na idzie, na teatr, który tworzył. Dzięki gruntownym kwerendom przeprowadzonym między innymi w Instytucie Pamięci Narodowej, Archiwum Państwowym w Opolu czy Archiwum Narodowym w Krakowie dotarła do najwcześniejszych tekstów napisanych przez Grotowskiego, stenogramów rozmów prowadzonych w różnych organach PZPR, zeznań i meldunków UB z inwigilacji artysty i jego współpracowników. Badania archiwalne zostały uzupełnione rozmowami ze świadkami ówczesnej aktywności Grotowskiego. Ważnym tematem jest krytycznie omówiony stosunek artysty do władz, jego przemyślane strategie realizowania radykalnej wizji teatru w warunkach ówczesnej polityki kulturalnej PRL. Jest to pierwsza, mająca przełomowe znaczenie, publikacja, która tak szczegółowo i wnikliwie przedstawia kontekst polityczny początków twórczości Grotowskiego.
2. Anna R. Burzyńska Atlas anatomiczny Georga Büchnera, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2022
Książka jest nie tylko pierwszym polskim obszernym opracowaniem twórczości autora Woyzecka, lecz także pracą wielce oryginalną na tle światowej recepcji Büchnera, po raz pierwszy tak obszernie przedstawiającą związki między jego artystyczną i naukową twórczością. Publikację poprzedziła imponująca, wieloletnia kwerenda autorki, obejmująca liczne zagraniczne archiwa i wszystkie najważniejsze opracowania w języku niemieckim, angielskim i francuskim. Owocem połączenia badań historycznych i artystycznych jest interdyscyplinarna, wnikliwa i błyskotliwa analiza i interpretacja literackich i nieliterackich tekstów niemieckiego artysty-wizjonera, który w oryginalny sposób łączył pasje naukowe i pisarskie. Burzyńska traktuje zróżnicowane gatunkowo teksty Büchnera równoprawnie, ponieważ osoba autora jest dla niej źródłem spójności dyskursu, a jego pisarstwo – badawczo-twórczym laboratorium, w którym autor na wiele sposobów przeprowadzał eksperymenty epistemologiczne skupione na ciele ludzkim, zwierzęcym i społecznym. Trzeba przy tym podkreślić, że rzucają światło nie tylko na twórczość Büchnera, lecz także na skomplikowane relacje między nauką a sztuką i literaturą. Głęboko erudycyjna monografia Burzyńskiej ma również walory literackie dzięki znakomitej kompozycji i zaletom stylu autorki.
3. Leksykon tańca współczesnego pod redakcją Małgorzaty Leyko i Joanny Szymajdy przy współpracy Tomasza Ciesielskiego, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2022
Ta niezwykle cenna publikacja leksykograficzna stanowi efekt kilkuletniej intensywnej współpracy badaczek i badaczy tańca z wielu ośrodków. Obszerny zestaw przemyślanych i bardzo dobrze opracowanych haseł wypełniających prawie siedemset stron daje nie tylko fascynujący obraz sztuki tańca oraz ludzi, którzy ją tworzyli i tworzą w XX i XXI wieku, lecz także sprofilowany i bardzo ciekawy wgląd w wiele zjawisk kultury i sztuki bieżącego i minionego stulecia. O szczególnej randze tej publikacji przesądza merytoryczna koncepcja Słownika, która odzwierciedla relacyjny i sieciowy sposób myślenia redaktorek, autorów i autorek o tym, jak badać zjawiska artystyczne i ich kulturowe oddziaływanie. Hasła tematyczne (obejmujące zagadnienia estetyczne, gatunkowe, terminologiczne, techniczne etc.) i hasła faktograficzne (obejmujące biogramy osób, tworzących i badających taniec oraz historie zespołów, instytucji, szkół, festiwali etc.) powiązane są wieloma nitkami. Chociaż Słownik poświęcony jest przede wszystkim ludziom tańca tworzącym w Polsce bądź pochodzących z Polski, redaktorki zadbały o szerokie – także pod względem geograficznym – konteksty, mając świadomość wielorakich splotów historii ludzi, idei i instytucji.
Muzykologia
1. Krzysztofa Bilica, Etiudy Chopina w jego „jednym sposobie” z perspektywy dźwięków węzłowych i figur migotliwych, Kraków: Wydawnictwo Astraia, 2022
Autor osadza kwestię etiud Chopina w szerokim kontekście, odwołuje się do historii epoki, historii sztuki, teorii literatury, kulturoznawstwa i językoznawstwa, antropologii, socjologii i ekonomii, filozofii i teologii, semiotyki, akustyki, psychologii i fizjologii słyszenia, a nawet medycyny i neurobiologii. Główne zagadnienie – odkryte przez niego figury migotliwe – rozważa nie tylko w aspekcie muzycznym, ale także z punktu widzenia matematyki, fizyki (jako struktury fraktalopodobne) i teorii informacji. To interdyscyplinarne podejście możliwe jest dzięki zastosowaniu własnej, nowatorskiej metody redukowania dźwięków, metody wizualizacji „figur migotliwych” (termin autora) i innych struktur muzycznych niezauważanych dotąd przez badaczy. Dr Krzysztof Bilica odkrywa m.in. obecność – ukształtowanej pod wpływem paroksytonezy polszczyzny – „kadencji polskiej”; śledzi zakamuflowane w utworach Chopina cytaty i autocytaty, szyfry liczbowe i dźwiękowe, takie jak np. dźwięki FC (od inicjałów kompozytora); zwraca też uwagę – jako pierwszy spośród muzykologów – na grę kierunkami triol w etiudach; koryguje daty powstania niektórych etiud, a także sugeruje – na podstawie przekazów – przyczyny ich skomponowania i ich utajnioną przez kompozytora programowość; wreszcie przedstawia własną koncepcję znaczenia i oznaczania w muzyce, opartą na rozróżnianiu w niej symboli, sygnałów i symptomów. Praca napisana jest potoczystym, klarownym językiem. Książka dr Krzysztofa Bilicy ma charakter multimedialny – jest pierwszą w Polsce monografią muzykologiczną, która dzięki wprowadzonym do niej kodom QR daje odbiorcy możność jednoczesnego czytania, oglądania i słuchania. Około 150 kodów QR odsyła do rozmaitych nagrań muzycznych i filmów zamieszczonych m.in. w serwisie YouTube. Niewątpliwie stanowi wielce oryginalne osiągnięcie jej autora –muzykologa niezwiązanego zawodowo ze środowiskiem akademickim, ale jednocześnie dziedzica jego najlepszych tradycji spod znaku Zofii Lissy i Mieczysława Tomaszewskiego.
2. Katarzyna Naliwajek, Sound of Apocalypse. Music in Poland under German Occupation, Berlin: Peter Lang, 2022
Książka, opublikowana w języku angielskim przez wydawnictwo Peter Lang, jest efektem wieloletnich badań autorki nad kulturą muzyczną w Polsce okupowanej przez Trzecią Rzeszę. Celem monografii stało się znalezienie odpowiedzi na pytanie o funkcje, jakie pełniła muzyka z jednej strony dla prześladowanych obywateli Polski (Polaków, Żydów i innych narodowości), z drugiej zaś dla sprawujących władzę i uprzywilejowanych przedstawicieli nazistowskiego systemu przemocy i Zagłady. Dostęp do muzyki i dozwolony repertuar regulowany był przez niemiecką jurysdycję i racjonowany w zależności od statutu rasowego poszczególnych osób. Życie muzyczne wykorzystywane było jako narzędzie propagandowe, a zarazem miało ułatwiać manipulację i segregację ludności. Stało się rodzajem decorum towarzyszącego dręczeniu i zabijaniu ofiar. Z kolei koncerty, festiwale i przedstawienia przeznaczone dla Niemców miały wzmacnać poczucie wspólnoty i kulturowej potęgi. Muzyka wykonywana potajemnie przez obywateli Polski traktowana była jako środek oporu i dawała psychologicznie wsparcie, również w więzieniach i obozach. Zagadnienia podjęte przez dr Naliwajek nie było dotąd przedmiotem całościowego i tak wnikliwego i wszechstronnego rozpoznania. Autorka korzysta z różnego typu źródeł: archiwalnych, epistolarnych, wspomnień świadków i ikonografii. Monografię uzupełniają aneksy zawierające reprodukcje i transkrypcje unikatowych materiałów. Nie ulega wątpliwości, że w sposób niezwykle kompetentny omawia trudne aspekty obecności kulturowej muzyki, która wbrew obiegowym poglądom nie zawsze „łagodziła obyczaje”, lecz była również środkiem represji, tortur i dehumanizowania ofiar.
Nagrody Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk za wybitne osiągnięcia naukowe z zakresu nauk o sztuce
- Details
Przewodniczący Komitetu Nauk o Sztuce PAN ogłasza konkurs na najlepsze monografie w zakresie historii sztuki, muzykologii, teatrologii i filmoznawstwa, opublikowane w 2022 roku. Termin zgłaszania propozycji do nagrody upływa 25 czerwca 2023 roku. Regulamin konkursu znajduje się w zakładce „Konkurs”. Zgłoszenia można nadsyłać na adres mailowy sekretarza Nagrody, prof. Łucji Demby (
*PEŁNY REGULAMIN KONKURSU DOSTĘPNY PONIŻEJ!
WYNIKI KONKURSU: UCHWAŁA nr 7/2022 z dnia 9. 09. 2022 roku Komitetu Nauk o Sztuce PAN
- Details
Komitet Nauk o Sztuce PAN działając na podstawie § 3, pkt. 1 Regulaminu konkursu o Nagrodę Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk za wybitne osiągnięcia naukowe z zakresu nauk o sztuce przyznał w drodze głosowania nagrody
- w zakresie filmoznawstwa Sebastianowi Jagielskiemu za książkę Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968-1982, Universitas, Kraków 2021
- w zakresie historii sztuki Annie Sobeckiej za książkę Obrazowanie natury w nowożytnym Gdańsku. O kulturze kolekcjonerskiej miasta, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2021
- w zakresie muzykologii Pawłowi Gancarczykowi za książkę Petrus Wilhelmi de Grudencz, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2021
- w zakresie teatrologii Zbigniewowi Majchrowskiemu za książkę Krypta Gustawa, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2021
UCHWAŁA nr 1/2022 z dnia 7. 09. 2022 roku Prezydium Komitetu Nauk o Sztuce PAN
- Details
Prezydium Komitetu Nauk o Sztuce PAN działając na podstawie § 2, pkt. 3 Regulamin konkursu o Nagrodę Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk za wybitne osiągnięcia naukowe z zakresu nauk o sztuce nominuje następując publikacje:
Historia sztuki
- Filip Lipiński, Rewizje wizualnej mitologii Stanów Zjednoczonych, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2021
Książka stanowi unikalną nie tylko w skali polskiej propozycję ujęcia amerykańskiej sztuki i kultury wizualnej. Łączy perspektywę badawczą historii sztuki i studiów amerykanistycznych. W kolejnych rozdziałach analizie poddane zostały najistotniejsze składniki budujące mitologię „amerykańskości” USA: flaga państwowa, malowidło ukazujące Waszyngtona przekraczającego rzekę Dalaware, amerykański krajobraz, „dziki” Zachód wraz z figurą kowboja, zagładą Indian i ideologią zdobywania nowych terytoriów, zagadnienie kolonializmu i sztuki Afroamerykanów, a także obraz Nowego Jorku. Książka dokonuje oryginalnej rekonfiguracji kluczowych wątków w refleksji amerykanistycznej, na przykładzie zarówno dzieł znanych, jak i mniej rozpoznanych. Nie istnieją publikacje, które poddawałyby analizie wizualnej mity Ameryki w tak wieloaspektowym wymiarze i w podobnie rozbudowanej ramie pojęciowej.
- Anna Sobecka, Obrazowanie natury w nowożytnym Gdańsku. O kulturze kolekcjonerskiej miasta, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2021
Książka analizuje gdańskie kolekcje naturaliów i pokazuje ich oddziaływanie na miejscową sztukę, prowadząc tym samym do ważnej reinterpretacji malarskich wyobrażeń przyrody i martwych natur. Autorka dokonała nie tylko żmudnej rekonstrukcji zbiorów przyrodniczych na podstawie wnikliwych kwerend archiwalnych, ale też przekonująco związała kulturę kolekcjonerską z ówcześnie powstającą sztuką. Książka stanowi nowatorską propozycję interdyscyplinarnych badań nowożytnej kultury mieszczańskiej Europy północnej, gdyż prezentuje problematykę gdańską na szerokim tle porównawczym. Jest też ważnym wkładem w zrozumienie fenomenu kulturowego miasta nad Motławą w XVII i XVIII wieku.
- Cezary Wąs, Cień Boga w ogrodzie filozofa. Parc de La Villette w Paryżu w kontekście filozofii chôry, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2021
Książka włącza się do tradycji rozpraw humanistycznych, w których odległe historycznie kwestie filozoficzne złączane są z bieżącymi problemami politycznymi i współcześnie prowadzonymi dyskusjami dotyczącymi problemów metafizyki. Analizę przyjętego przez architekta rozplanowania parku oraz jego główne elementy Autor opracowania zestawił z wartościami, które wyznawał architekt: decentralizacją, dysjunkcją i dezintegracją oraz dążeniami do radykalizacji demokracji. Rozprawa dotyczy założenia parkowego, którego projektant był jednocześnie wybitnym teoretykiem i autorem esejów inspirowanych najnowszą filozofią. W dyskusjach na temat parku prowadzonych przez zespół projektantów z udziałem zaproszonego do nich Jacquesa Derridy używane było Platońskie pojęcie chôry. Wraz z rozwojem tych dyskusji koncept chôry zaczął odgrywać decydujące znaczenie w interpretacjach parku. W późnej fazie prowadzonych debat pojęcie chôry zbliżone zostało do rozumienia boskości typowego dla teologii apofatycznych. Kierując się tymi przesłankami Autor rozprawy postawił tezę, że sytuacja taka przyczynia się do możliwości interpretowania parku jako reprezentacji chôry a zarazem swoistego miejsca kultu.
Filmoznawstwo
- Paweł Biliński, Kinematograf o sobie. Autotematyzm w polskim filmie fabularnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2021
Celem Pawła Bilińskiego jest nakreślenie szerszego kontekstu historycznego, który pozwoli rozważać polską kinematografię w kluczu autotematycznym, z uwzględnieniem filmów, które dotychczas były pomijane w tego typu refleksji, a jednocześnie raz jeszcze sięgnąć do uznanych arcydzieł, by spojrzeć na nie z nowej perspektywy. Autora interesuje to, jak kształtowała się poetyka refleksywna na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci, dlatego zwraca uwagę na dominujące narracyjno-tematyczne tendencje w polskich filmach autotematycznych. Zajmuje się zarówno popularnymi gatunkami (jak chociażby komedią), jak i dziełami, które podejmowały problematykę społeczno-polityczną. Biliński zastanawia się, w jaki sposób reżyserzy podkreślali fikcyjny wymiar swoich utworów, jak odnosili się do medium oraz jak budowali metafilmową narrację. Bardzo obszerna lista omawianych filmów jest jednocześnie zaletą, jak i pewnym mankamentem tej interesującej książki, ponieważ czytelnik odnosi wrażenie obcowania z leksykonem autotematyzmu filmowego.
- Sebastian Jagielski, Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968-1982, Universitas, Kraków 2021
Monografia Sebastiana Jagielskiego jest konsekwencją tematyki badawczej od lat podejmowanej przez tego autora. Głównym pojęciem operacyjnym jest figura ekscesu, rozumiana tu nie tylko jako przekroczenie normy kulturowej czy cielesnej, ale przede wszystkim jako „struktura odczuwania” (za Raymondem Williamsem). Jeśli eksces jest formą emancypacyjną – jak chce tego Jagielski – to kino ekscesu tworzy utopijne projekty zmiany społecznej, manifestuje brak zaufania do norm, jest wrażliwe na różnicę, burzy dawne i testuje nowe relacje społeczne, przygląda się ludzkiej cielesności (s. 32-33). Autor analizuje filmy Andrzeja Żuławski, Jerzego Kawalerowicza, Andrzeja Wajdy, Tadeusza Junaka i Waleriana Borowczyka, proponując spojrzenie na kino polskie z perspektywy teorii afektywnych. Przyjęta przez autora propozycja metodologiczna stanowi wyzwanie dla tradycyjnej refleksji filmoznawczej, a równocześnie jest ważnym głosem w debacie nad kondycją polskiej humanistyki w XXI wieku. Przerwane emancypacje to nie tylko książka nowatorska w treści i formie, lecz również znakomicie napisana, atrakcyjna dla czytelnika spoza wąskiego kręgu specjalistów, a przy tym prowokacyjna i zachęcająca do polemiki.
- Mariola Marczak, Valerio Zurlini -liryczny egzystencjalista europejskiego kina, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2021
Twórczość Valeria Zurliniego – jednego z najciekawszych i najbardziej oryginalnych reżyserów kina włoskiego lat 60. i 70., autora niezapomnianej Pustyni Tatarów – rozważana jest przez autorkę w perspektywie filozofii egzystencjalnej, z uwzględnieniem kontekstów religijnych, co nie jest zaskoczeniem ze względu na wcześniejsze zainteresowanie Marioli Marczak, która przed laty napisała Poetykę kina religijnego. Oprócz egzystencjalizmu ważnym punktem odniesienia są dla niej konteksty społeczno-polityczne oraz gatunkowe analizowanych filmów, te zaś poświęcone są tematyce relacji międzyludzkich, doświadczeniu sacrum, ale przede wszystkim miłości i śmierci. Książka nie jest zbyt obszerna, ale inspirująca do przemyśleń, przedstawia twórczość Zurliniego w porządku chronologicznym, począwszy od debiutanckich Dziewcząt z Florencji po wspomnianą już Pustynię Tatarów. Z pewnością zasługuje na uwagę nie tylko dlatego, że jest to pierwsza w naszym kraju monografia tego twórcy, ale z tego powodu, że autorce udało się w przekonujący sposób uchwycić wszystko to, co najważniejsze dla tego reżysera, zwłaszcza jego zdolność do wykreowania ekranowego liryzmu.
Teatrologia
- Patryk Kencki, Staropolski Molière, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2021
Temat, o fundamentalnym dla dziejów polskiego teatru znaczeniu, był dotąd znany z ujęć fragmentarycznych, dopiero książka Patryka Kenckiego ukazała go w całej wielowymiarowej złożoności i kulturowej barwności. Staropolski Molier został przedstawiony na przestrzeni stu lat, od pierwszej polskiej premiery sztuki Moliera w warszawskim pałacu Andrzeja Morsztyna w 1669 roku po przedstawienie Natrętów Józefa Bielawskiego inaugurujące działalność sceny narodowej w 1765 roku. W układzie chronologicznym zostały zebrane wszelkie ślady obecności francuskiego autora w polskiej kulturze XVII wieku, a w odniesieniu do XVIII wieku odrębnie na scenach teatru królewskiego, dworskiego i szkolnego, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Franciszka Bohomolca oraz wskazaniem na wagę repertuarowej obecności Moliera dla powstania koncepcji teatru narodowego. Autor wykorzystał wszelkie możliwe źródła, odnalazł rzeczy dotąd nieznanie, a znane gruntownie w wielu wypadkach zreinterpretował z uwzględnieniem rozległych kulturowych kontekstów.
- Zbigniew Majchrowski, Krypta Gustawa, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2021
Książka Majchrowskiego, będąca kontynuacją jego pracy Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza (Gdańsk 1998), przynosi błyskotliwe odczytanie teatralnych inscenizacji Dziadów po zmianie ustrojowej w 1989 roku i dowodzi, że paradygmat romantyczny – wbrew prognozom o jego zmierzchu – stanowi nadal wzorzec dla kultury polskiej. Jednym z ważnych tematów tej książki jest zmiana emocji twórców i widzów wyrażanych w spotkaniu z Dziadami. Zbigniew Majchrowski śledzi uwikłania dramatu Mickiewicza we współczesne dyskursy i dowodzi, ze teatr także dzisiaj stanowi czułe medium społecznej wrażliwości. Omawiane inscenizacje dowodzą, że teatr sięgający w ostatnim trzydziestoleciu po Dziady chce wyrażać obecne potrzeby i cele społeczności myślącej nowocześnie. Teatr zdejmuje z ważnego dla Polaków dramatu interpretacyjne klisze; reżyserzy i reżyserki, aktorzy i aktorki dekonstruują mity narodowe dodane, dopisane, doklejone do dramatu Mickiewicza. Oddzielną, równoległą narrację tworzy warstwa ikonograficzna książki: nieoczywiste zestawienia fotografii snują wizualną opowieść o teatrze i Polsce.
- Polska awangarda teatralna 1919–1939. Antologia, pod red. Doroty Fox i Dariusza Kosińskiego, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2021
Od czasu opublikowanej w roku 1973 przez Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe książki Myśl teatralna polskiej awangardy 1919–1939. Antologia pod redakcją Stanisława Marczaka-Oborskiego jest to pierwsza całościowa propozycja ujęcia dorobku polskiej awangardy teatralnej. Zawiera kanoniczne teksty, ale przynosi także liczne nowe tytuły, nowe perspektywy, odmienne kontekstualizacje. Poszczególne teksty zostały opracowane naukowo i wyposażone w obszerne przypisy oddające współczesny stan badań. Podstawą publikacji są w zdecydowanej większości pierwodruki, zaś edytorzy starali się w miarę możliwości przywrócić oryginalny kształt tym tekstom, których strona ikonograficzna i typograficzna miała szczególne znaczenie. Celem antologii jest ułatwienie dostępu do ważnych materiałów źródłowych, a także zwiększenie zainteresowania polskim teatrem awangardowym i rodzimą awangardą artystyczną. Książka jest bogato ilustrowana, a oprócz tekstów tworzących antologię zawiera także noty biograficzne wszystkich autorek i autorów oraz bibliografię.
Muzykologia
- Paweł Gancarczyk, Petrus Wilhelmi de Grudencz, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2021
Bohaterem monografii Pawła Gancarczyka jest Petrus Wilhelmi de Grudencz, znany w Polsce jako Piotr z Grudziądza, kompozytor i poeta łaciński, odkryty przed niemal 50 laty przez czeskiego muzykologa Jaromira Černego. Autor bazując na szerokiej bazie źródłowej przedstawia twórcę od strony jego biografii, źródeł twórczości, uprawianych gatunków muzycznych oraz wybranych dziel. Ponieważ terenem działalności Petrusa – urodzonego w państwie zakonu krzyżackiego, studenta Uniwersytetu Krakowskiego i kapelana cesarza Fryderyka III – była Europa Środkowa, a jego twórczość jest głęboko osadzona w tradycjach muzycznych Polski, Śląska, Czech i krajów niemieckich, autor poprzez sylwetkę Petrusa ukazuje również cechy kultury całego regionu. Krytycznie odnosi się do rozpowszechnionych w muzykologii modeli historiografii, proponując spojrzenie na muzykę przez pryzmat sieci powiązań regionalnych oraz kultury uprawianej przez niższe i średnie warstwy społeczeństwa późnośredniowiecznego. Powstała niejako alternatywna historia muzyki XV wieku, słabo dostrzegana w dotychczasowych ujęciach syntetycznych, a nawet wykluczana z dyskursu muzykologicznego, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Oprócz metod właściwych dla swojej dyscypliny, autor przeprowadza również badania prozopograficzne i kodykologiczne, sięga również po wiedzę z zakresu filologii łacińskiej, analizując poezję Petrusa w kontekście tworzonej przez niego muzyki. „Powstała praca, której nie da się̨ już pominąć w badaniach nad XV-wieczną kulturą muzyczną Europy Środkowej. Zebrany w niej materiał na długi czas wyznaczać będzie punkt orientacyjny dla tych, którzy w przyszłości podejmą̨ zagadnienie życia i twórczości Petrusa” (prof. Czesław Grajewski).
- Maciej Gołąb, Mazurek Dąbrowskiego. Muzyczne narodziny hymnu, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Warszawa 2021
Książka Macieja Gołąba dotyczy muzycznych dziejów Mazurka Dąbrowskiego, który od 1927 roku jest oficjalnym hymnem Polski. Ta wyczerpująca monografia, napisana z wielką erudycją, a zarazem z widoczną na każdej stronie pasją badawczą, stanowi ukoronowanie wieloletnich badań autora. Należy podkreślić, że jest to pierwsze tak wszechstronne monograficzne opracowanie dziejów muzycznych Mazurka Dąbrowskiego, które przedstawione zostały na tle ogólnego rozwoju kultury europejskiej w różnych jej wymiarach, ilustrując przy tym najnowszy stan wiedzy w tym zakresie. Opracowanie stanowi w głównej mierze wynik własnych badań autora, w tym poszukiwań źródłowych, które w istotny sposób poszerzyły bazę nieznanych dotąd źródeł dotyczących omawianej tematyki. Na szczególne wyróżnienie zasługuje gruntowna dokumentacja przekazów zawierających melodię Mazurka Dąbrowskiego we wszystkich możliwych postaciach oraz ich wnikliwa interpretacja, uwzględniająca ponadto jej szeroko zakrojoną recepcję. Dodajmy, że tok wywodów urozmaicany jest, a zarazem wzbogacany, odpowiednio dobranymi ilustracjami oraz przykładami nutowymi. Mając na uwadze fakt, że przedstawione źródła rozproszone są po Polsce i Europie w słabo dotychczas zbadanych rękopisach oraz drukach o różnej proweniencji czasie powstania, należy uznać to za jedną z największych zalet opracowania. Połączenie wiedzy źródłowej z precyzyjną metodologią oraz wielką erudycją autora sprawiło, że mamy do czynienia nie tylko z wyczerpującą monografią hymnu polskiego o charakterze interdyscyplinarnym, ale również ze znakomicie udokumentowanym opracowaniem z zakresu hymnologii, historii muzyki oraz dziejów kultury, przedstawionym na szerokim tle tradycji europejskiej.
- Sylwia Makomaska, Muzyka na peryferiach uwagi. Od musique d’ameublement do audiomarketingu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021
Książka Sylwii Makomaskiej jest monograficznym ujęciem związków między muzyką traktowaną jako tło dźwiękowe a psychologicznymi oraz marketingowymi uwarunkowaniami konsekwencji jej wpływu na reakcje i zachowania odbiorców. Wywód zespala tak różnorodne genetycznie perspektywy badawcze, jak: muzykologiczną, psychologiczną i marketingową – poprzez wykorzystanie wiedzy z zakresu poznawczej i społecznej psychologii muzyki, antropologicznie i psychologicznie zorientowanej historii muzyki, socjologii muzyki, estetyki muzyki, ekologii akustycznej, a także marketingu i interdyscyplinarnych badań nad komunikacją, świadczy o ogromnej erudycji i świadomości badawczej autorki. Sylwia Makomaska odpowiada na wiele ważnych pytań badawczych dotyczących z jednej strony idei kompozytorskich nastawionych w zamyśle na funkcjonowanie muzyki jako neutralnego tła dźwiękowego, a z drugiej koncepcji funkcjonalnych, w których muzyka tła staje się instrumentem społecznego wpływu, w tym narzędziem perswazji. Książka ta jest nie tylko oryginalnym, ale i pod wieloma względami wręcz unikalnym studium w tym zakresie, wnoszącym historyczno-teoretyczną i empiryczną egzemplifikację omawianych strategii. Autorka wykazuje rzadko spotykaną umiejętność zespolenia różnych, niekiedy odległych od siebie płaszczyzn analityczno-interpretacyjnych. Niezwykle złożona problematyka dopełnia się stopniowo, tworząc wielowarstwowy dyskurs umocowany silnie w bogatej literaturze przedmiotu z różnych dyscyplin i wzmocniony wnioskami płynącymi z badań własnych opartych na autorskim projekcie Makomaskiej. Tak prowadzona refleksja naukowa ewidentnie wypełnia lukę w badaniach, które w nauce polskiej ciągle jeszcze mają charakter niszowy.
- Edycja 2022 Regulamin konkursu o Nagrody Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk za wybitne osiągnięcia naukowe
- Uchwała nr 3/2021 Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk z dnia 19 listopada 2021 roku
- Uchwała nr 1/2021 Prezydium Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk z dnia 6 listopada 2020 roku
- Regulamin konkursu o Nagrody Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk za wybitne osiągnięcia naukowe z zakresu nauk o sztuce