Szczegóły

Opublikowano: 10 listopad 2021

Utworzono: 10 listopad 2021

Poprawiono: 10 listopad 2021

Na podstawie par. 2, pkt. 3 Regulaminu konkursu o Nagrody Komitetu Nauk o Sztuce PAN Prezydium Komitetu nominuje następujące publikacje:

Nominacje w zakresie muzykologii:

 

Iwona Lindstedt, „Piszę tylko muzykę”. Kazimierz Serocki (Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2020)

 

Zainteresowania badawcze Iwony Lindstedt (Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego) koncentrują się wokół twórczości kompozytorów polskich XX w.; prowadzone przez nią studia przyniosły dotąd wiele ważnych publikacji, zmieniających w wielkim stopniu stan wiedzy na ten temat i przyczyniając się do wzmożenia zainteresowania fenomenem tzw. szkoły polskiej. Podobne walory reprezentuje ostatnia jej książka, poświęcona życiu i twórczości Kazimierza Serockiego. W odróżnieniu od poprzednich publikacji nie dotyczy ona tylko analizy i interpretacji stylu muzycznego, lecz również pełnej rekonstrukcji biogramu kompozytora i wnikliwej charakterystyki jego estetyki. Zadanie to było niezwykle trudne, ponieważ (w przeciwieństwie do innych reprezentantów szkoły polskiej) Serocki konsekwentnie unikał wypowiadania się na temat swojej muzyki, wychodząc ze skromnego przekonania, że obroni się ona sama. Milczenie kompozytora sprawiło jednak, że jego twórczość – porównywalna pod względem różnorodności inspiracji stylistycznych, bogactwa kolorystyki i doskonałości formy nie tylko z muzyką Lutosławskiego i Pendereckiego, ale także Stockhausena i Bouleza, była dotąd zdecydowanie mniej znana. W swojej monografii Iwona Lindstedt umiejętnie przełamuje milczenie Serockiego, pisząc zarówno o nim, jak i o jego muzyce; czyni to w sposób bardzo kompetentny a zarazem przystępny dla czytelnika, niekoniecznie nawet zorientowanego w języku analizy muzycznej. Swoją refleksję badawczą autorka opiera o skrupulatnie zgromadzone źródła archiwalne, materiały prasowe, recenzje, teksty literackie, wywiady, wspomnienia, opracowania naukowe i systematycznie charakteryzowaną twórczość polskiego awangardzisty, obejmującą nie tylko dzieła orkiestrowe, kameralne i solowe, ale także muzykę do sztuk teatralnych, muzykę filmową i użytkową. Przywraca w ten sposób właściwą rangę sylwetce i twórczości Serockiego, na którą twórca ten w pełni sobie zasłużył.

 

 

 

Grzegorz Piotrowski, Syndrom Pogorelicia. Muzyka – opera – performatywność (Kraków: Universitas, 2020)

 

 

Grzegorz Piotrowski (Instytut Badań nad Kulturą Uniwersytetu Gdańskiego) był jednym z pierwszych badaczy, którzy na początku ubiegłej dekady wprowadzili do polskich rozważań nad muzyką perspektywę performatywną, zmieniającą myślenie o sztuce dźwięku, wykonawstwie muzycznym i kategorii dzieła muzycznego. W monografii Syndrom Pogolecia autor rozpatruje rozmaite aspekty performatywności muzyki, dotyczące zwłaszcza odkrywczo interpretowanego wykonawstwa oraz specyficznych gatunków i praktyk kompozytorskich (na przykładach twórczości Ivo Pogorelicia, Edyty Gruberovej, Anny Prucnal, Albana Berga, Igora Strawińskiego, Kurta Weilla, Stanisława Moniuszki i Pawła Mykietyna, a także musicalu i piosenki aktorskiej) Szczególnie godna uwagi jest zaproponowana przez Piotrowskiego kategoria „syndromu Pogorelicia” do opisu relacji między dziełem muzycznym samym w sobie, a dekonstruującymi je wykonaniami. Kategoria ta wskazuje na płynną tożsamość dzieła muzycznego, które w kulturowych aktach staje się polem semantycznej i performatywnej gry. Może przy tym służyć za inspirację metodologiczną i teoretyczną w dalszych badaniach nad wykonaniami muzycznymi. Praca składa się z cyklu dwunastu erudycyjnych a zarazem zwięzłych esejów, w znacznych fragmentach już wcześniej publikowanych, teraz jednak zebranych, zaktualizowanych i rozszerzonych.

 

Zbigniew Jerzy Przerembski, Dudy: metamorfozy instrumentu w odrodzonej Polsce – od tradycji do folkloryzmu (Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2020)

 

 

Obszerna monografia Zbigniewa Jerzego Przerembskiego (Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego) wnosi znaczący wkład do badań muzykologicznych w zakresie instrumentologii oraz etnomuzykologii. Stanowi zarazem podsumowanie „trylogii” autora – uznanego znawcy muzycznych tradycji ludowych – dotyczącej instrumentów dudowych, ukazanych w perspektywie historycznej oraz kulturowo-społecznej. W poprzednich tomach omówione zostały zagadnienia związane z powstaniem oraz dziejami dud w kulturze staropolskiej (2006) oraz ich dalszy rozwój od końca XVIII w. po pierwszą wojnę światową (2007). W zgłoszonym do nagrody tomie autor przedstawia natomiast dudy i grających na nich muzyków w okresie od dwudziestolecia międzywojennego do początków XXI stulecia. Jest to okres, w którym dudziarze byli aktywni już prawie wyłącznie w obrębie kultury ludowej. Autor w sposób niezwykle wnikliwy i szczegółowy przedstawia wszystkie zakresy związane z funkcjonowaniem tego instrumentu na szerokim tle historycznym, społecznym, kulturowym, jak i estetycznym, uwzględniając wszystkie możliwe środowiska; oprócz różnych instytucji muzycznych także m.in. wojsko, kościoły, miasto czy wieś. Po uporządkowaniu zagadnień terminologicznych, Przerembski omawia wyczerpująco geograficzny zasięg praktyki dudziarskiej oraz przedstawia w różnych kontekstach różnorodne sytuacje wykonawcze. Następnie prezentuje szczegółowo wykonawców, jak i sam instrument, w końcowej zaś części analizuje twórczość muzyczną związaną z dudami. Całość rozważań oparta została na szerokiej bazie źródłowej, a cenne uzupełnienie pracy stanowią liczne przykłady nutowe, ilustracje oraz płyta DVD. W sumie rekomendowana książka stanowi pierwsze w literaturze przedmiotu tak wszechstronne opracowanie tej tematyki, dzięki czemu mamy do czynienia z monografią o charakterze interdyscyplinarnym, a zarazem pionierskim, świadczącym o wszechstronności, erudycji oraz dojrzałym warsztacie naukowym autora.

 

Nominacje w zakresie historii sztuki:

 

Mateusz Grzęda, Między normą a naturą. Początki portretu w Europie Środkowej (około 1350-1430) (Kraków: WTN "Societas Vistulana" i Muzeum Narodowe w Krakowie, 2020
Seria: Studia z historii sztuki dawnej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego  i Muzeum Narodowego w Krakowie)

 

Książka jest znaczącym osiągnięciem polskiej historiografii artystycznej ostatnich dziesięcioleci. Jest pierwszym, nowoczesnym i w pełni przekrojowym studium na temat początków portretu w Europie Środkowej. Mateusz Grzęda w swojej książce podjął pionierskie na gruncie historii sztuki w Polsce rozważania na ten temat, znakomicie prezentując możliwości jakie w badaniach nad malarstwem i rzeźbą późnego średniowiecza oferuje instrumentarium metodologiczne stosowane dotychczas wyłącznie w odniesieniu do typowych wizerunków, traktowanych w kategoriach portretowych. Niezwykle istotnym elementem tej publikacji jest obszerna analiza kategorii reprezentacji w sztuce średniowiecza, która znajdzie zastosowanie nie tylko w odniesieniu do malarstwa portretowego. Praca jest wynikiem wieloletnich studiów Autora i opiera się na doskonałej znajomości  zagadnień szczegółowych. Poruszono w niej po raz pierwszy w literaturze kwestie takie jak recepcja antycznych koncepcji fizjonomiki w średniowieczu, znaczenie przedstawień portretowych w reprezentacji władzy cesarskiej, królewskiej i biskupiej, a także problematykę tzw. portretu identyfikacyjnego.

 

Dorota Jędruch, Trzy modele architektury socjalnej w XX-wiecznej Francji: Le Corbusier, Émile Aillaud, Ricardo Bofill (Kraków: Universitas, 2020, Seria: Ars Vetus et Nova)

 

Książka Doroty Jędruch to obszerne i nowatorskie opracowanie niezwykle interesującego problemu architektury francuskiej XX wieku. Na uwagę zasługuje już sam wybór tematu, a więc wskazanie na niezwykle ważne, a jednocześnie nie tracące na aktualności w XXI wieku zagadnienie architektury socjalnej. Autorka wskazała na rozwiązania, które w kontekście rozwiązywania problemów mieszkaniowych uboższych i średnio zamożnych warstw społecznych uwzględniały kwestie artystyczne w szerokim tego słowa znaczeniu, które poddała analizie i interpretacji. Publikacja świadczy o ogromnej erudycji Autorki, jej znakomitym obeznaniu w literaturze przedmiotu, opanowaniu języka historyczno-artystycznej narracji, świetnej orientacji w temacie i ogromnej spostrzegawczości naukowej, analitycznym spojrzeniu i wyczuciu we wskazywaniu najważniejszych cech dzieł i tropów myślenia twórców. Książka ma logiczną strukturę i jest kompletna w aspekcie metodologicznym. Oparta została na rzetelnej analizie literatury przedmiotu, a także doskonałej znajomości omawianej twórczości architektów.

 

 

Marta Smolińska, Haptyczność poszerzona: zmysł dotyku w sztuce polskiej drugiej połowy XX i początku XXI wieku (Kraków: Universitas 2020, Seria: Ars vetus et nova)

 

Haptyczność poszerzona, jest niezwykle interesującą i wielowątkową analizą wielozmysłowości w sztuce współczesnej, wykorzystującą interdyscyplinarną metodologię i korzystającą z  osiągnięć współczesnej nauki o sztuce, kulturoznawstwa, filozofii i kognitywistki. Należy ona „do rzadkiego gatunku prac, w których wysoka świadomość metodologiczna i oryginalność koncepcji idzie w parze ze świetnym rozeznaniem w obszarze nowoczesnej i współczesnej sztuki” (prof. Rejniak-Majewska). Publikacja ta stawia sobie za zadanie „zredefiniowanie tytułowego pojęcia i potraktowanie go jako modalności innych zmysłów oraz po drugie: wyodrębnienie, sproblematyzowanie i scharakteryzowanie nurtu haptycznej sztuki polskiej od połowy XX .” (prof. Markowska). „Autorka monografii z wielką przenikliwością, dogłębną znajomością, przekonywującą argumentacją i obrazowym językiem prowadzi czytelnika po mapie ciała, które chłonie sztukę. Podejmuje próbę zarysowania w książce współczesnej ‘czującej podmiotowości’ i ‘empatycznej tożsamości’ odwołując się do takich twórców jak Andrzej Pawłowski, Alina Szapocznikow, Erna Rosenstein, Jadwiga Maziarska, Tadeusz Kantor i wielu innych artystów średniego i młodszego pokolenia”. Marta Smolińska „przeprowadziła analizę szeregu zjawisk artystycznych w polskiej sztuce współczesnej i najnowszej, dokonała egzegezy przeobrażającego się radykalnie w 2. połowie XX w. paradygmatu obrazowania, wyjaśniła w odniesieniu do sztuk plastycznych funkcjonowanie złożonego fenomenu haptyczności. Zarysowała też kierunki nowych ścieżek badawczych o niewydeptanym jeszcze gruncie i nieoszlifowanym dukcie” (prof. Dżurkowa-Kossowska).

 

 

Nominacje w zakresie filmoznawstwa:

 

Urszula Biel, Kultura filmowa prowincji górnośląskiej. Kina, właściciele, widzowie (Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2020)

 

Monografia Urszuli Biel łączy regionalną historię kina z dziejami Górnego Śląska. Autorka podjęła ambitną próbę zmierzenia się z całym bogactwem uwikłań kulturowo-społecznopolitycznych związanych z prowincją górnośląską. Walorów książki należy upatrywać, po pierwsze, w repertuarze oraz interpretacji faktów i zdarzeń, poddanych kompetentnej selekcji i analizie; po drugie w klarownej narracji, czyniącej z konstrukcji dziejów kina w regionie fascynującą opowieść o salach kinowych, ludziach nimi zarządzających, mechanizmach rynkowych, aż po refleksję na temat transnarodowego wymiaru kultury filmowej oraz estetyki samych filmów. W książce Biel walory poznawcze idą w parze z kunsztem pisarskim, znawstwo filmu towarzyszy kompetencji historycznej, a wszystko to usytuowane zostaje w szerokim kontekście humanistycznej wrażliwości Autorki. Kultura filmowa prowincji górnośląskiej stanowi poza wszystkim cenny wkład do antropologicznej wiedzy na temat kina, już nie tylko jego instytucjonalnych wymiarów, ale także rozumianego jako porządek kulturowy, którego ranga w dwudziestowiecznej kulturze zostaje przez Autorkę odkryta ze znawstwem i pasją.

 

Magdalena Kempna-Pieniążek, Lekcje ciemności. Kino dokumentalne Wernera Herzoga (Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2020)

 

Książka Magdaleny Kempnej-Pieniążek jest jedną z nielicznych monografii poświęconych kinu dokumentalnemu Wernera Herzoga, co pociąga za sobą istotną zmianę perspektywy: wybitny reżyser jest w niej traktowany nie jako autor filmów fabularnych, okazjonalnie realizujący filmy dokumentalne, lecz jako jeden z najciekawszych współczesnych dokumentalistów, kręcący także filmy fabularne. Autorka podejmuje wysiłek twórczego rozwinięcia koncepcji Laurie Ruth Johnson, postrzegającej Herzoga jako przedstawiciela kina „nowego romantyzmu”. Zdaniem Kempnej-Pieniążek, interpretacja utrzymana w duchu rewizji myśli romantycznej o tyle oferuje możliwość zintegrowania rozmaitych wątków rozproszonych w dziełach Herzoga, o ile wiąże się z refleksją o różnych (zarówno racjonalnych, jak i nieracjonalnych) sposobach poznawania świata. Podążając gnoseologicznym (i zarazem apokaliptycznym) szlakiem dokumentów niemieckiego reżysera, autorka porusza zatem nie tylko szeroko dyskutowane kategorie, takie jak Herzogowska „prawda ekstatyczna”, wędrówka, język czy mit, lecz także rzadko eksplorowany przez badaczy, ale bardzo istotny w najnowszych filmach reżysera, wątek technologicznej wzniosłości, prowadzący do postulowanego przez romantyków uprawiania „poetyckiej nauki”. Książka Magdaleny Kempnej-Pieniążek jest dziełem nowatorskim i oryginalnym, wypełniającym istotną lukę w badaniach filmoznawczych.  

 

Miłosz Stelmach, Przeczucie końca. Modernizm, późność i polskie kino (Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2020)

 

Miłosz Stelmach w swojej monografii proponuje spojrzenie na rodzimą kinematografię z zewnętrznej perspektywy poprzez usytuowanie jej kontekście transnarodowym oraz umiejętne wykorzystanie kategorii estetyki modernistycznej w badaniach nad kinem polskim, pozwalające na szersze spojrzenie na procesy historycznofilmowe zachodzące w polskiej kinematografii, wyjście poza lokalne uwarunkowania, włączenie w ogólną tendencję badań interdyscyplinarnych, jak dominuje we współczesnej humanistyce. Autor proponuje przemyślenie na nowo kategorii modernizmu, dostrzeżenie w nim – po pierwsze – artystycznego i filozoficznego wyrazu nowoczesności, po drugie – systemu narracyjnostylistycznego stojącego w opozycji do modelu kina klasycznego i po trzecie – zjawiska społeczno-ekonomicznego. Historia polskiego kina jest dla Miłosza Stelmach opowieścią, w której można odkryć różne aspekty modernistycznych praktyk, zarówno w dziełach znanych, jak również w tych zapomnianych lub pomijanych w badaniach filmoznawczych. Odwołując się do koncepcji „późnego stylu” Edwarda W. Saida – obecnego u twórców „idących pod prąd”, żyjących w „zwichniętym czasie”, będących w sporze ze światem i sztuką – autor skupia się na rysach, pęknięciach i niedopowiedzeniach, zwraca uwagę na rozczłonkowaną narrację i antyrealistycznych charakter dzieł filmowych, które wpisują się z zjawisko określane przez krytyków mianem „wyobraźni apokaliptycznej”, a które odnajdujemy w twórczości Wojciecha Jerzego Hasa, Tadeusza Konwickiego Andrzeja Żuławskiego, Piotra Szulkina. 

 

Nominacje w zakresie teatrologii:

 

Marta Bryś, Doświadczenie postpamięci w teatrze (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2020)

 

Książka Marty Bryś to rzadki w polskiej humanistyce przypadek monografii, której wartość naukowa i popularyzatorska jest równie duża w kraju, co poza jego granicami (trwają negocjacje w sprawie opublikowania tej pozycji w języku angielskim).

Polski czytelnik otrzymuje pogłębioną, wyczerpującą, niezwykle kompetentną syntezę najważniejszych teorii dotyczących pamięci kulturowej oraz świetną metodologicznie, kunsztownie przeprowadzoną (spektakle połączone są w pary na zasadzie oświetlających się wzajemnie luster) demonstrację tego, jak efektywnie stosować teorie pamięci i postpamięci do analizy dramaturgii spektakli oraz relacji widownia-scena.

Czytelnik otrzymuje wyczerpujące analizy ośmiu fundamentalnych dla historii polskiego teatru przedstawień (po dwa spektakle w reżyserii Tadeusza Kantora, Jerzego Grzegorzewskiego, Krzysztofa Warlikowskiego oraz duetu Monika Strzępka-Paweł Demirski), które z jednej strony stanowią znakomitą syntezę ostatnich czterdziestu lat na krajowych scenach, z drugiej strony zaś odpowiadają na istotne pytania zadawane w odniesieniu do polskiego teatru.

Kwestia tego, w jaki sposób nasi artyści przepracowują w swojej twórczości kwestie historii, pamięci i postpamięci (zwłaszcza Zagłady) jest tym, co sprawia, że skrajnie „polskie” przedstawienia (takie jak spektakle Kantora czy Warlikowskiego) okazują się równocześnie najbardziej „światowymi”, uniwersalnymi propozycjami. Monografia Marty Bryś pozwala zrozumieć, dlaczego tak się dzieje.

 

Katarzyna Chiżyńska, Jadwiga Czerwińska, Małgorzata Budzowska, Starożytny teatr i dramat w świetle pism scholiastów. Leksykon (Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2020)

 

 

Publikacja ta ma charakter unikatowy, w skali nie tylko polskiej, gdyż po raz pierwszy podjęto próbę zaprezentowania historii teatru i dramatu starożytnego z perspektywy komentarzy starożytnych i bizantyjskich scholiastów. Zagadnienia teatru stanowiły do tej pory co najwyżej jedynie część monografii poświęconych scholiom. Zakres materiału zbadanego podczas przygotowywania tej książki obejmu­je greckie i łacińskie zbiory scholiów oraz inne prace komentatorskie, dotyczą­ce starożytnego teatru i dramatu.  W podtytule książki znajduje się wprawdzie określenie leksykon, co oznacza kompleksowy przewodnik po teatralnym świecie starożytności. Książka przyjmuje postać monografii, której kolejnych dwadzieścia jeden rozdziałów kumuluje i objaśnia wiedzę płynącą ze scholiów na temat m.in. aktora, chóru, dramatu, jego składników ilościowych i jakościowych, teatru i publiczności.

Odwołując się do opinii najwybitniejszego polskiego badacza i znawcy teatrów antycznych, profesora Mirosława Kocura, warto podkreślić walory tej publikacji: „Autorki przywróciły realny wymiar naszej wiedzy o teatrze antycznym. Teorię dramatu, zainicjowaną przez Poetykę Arystotelesa, uporządkowały i wzbogaciły o bezcenne informacje na temat inscenizacji, przez Stagirytę zignorowane. W toku wieloletnich, żmudnych studiów archiwalnych udało się zebrać unikalną kolekcję świadectw, w Polsce mało znanych. Wszystkie scholia autorki publikują w oryginalnej grece i polskim przekładzie. To dziś standard światowy, u nas wciąż rzadko praktykowany”.

 

Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku (Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2020)

 

Trzytomowa monografia wieloautorska pod redakcją Doroty Buchwald i Dariusza Kosińskiego powstała przy udziale badaczek i badaczy z kilku ośrodków, reprezentujących różne subdyscypliny i stosujących odmienne metodologie, a także praktykującego scenografię Roberta Rumasa. Od czasu trzytomowej Polskiej plastyki teatralnej Zenobiusza Strzeleckiego (1963) jest to – po blisko sześćdziesięciu latach - najważniejsza publikacja naukowa z tego zakresu, nie tylko aktualizująca stan wiedzy do roku 2020, ale wprowadzająca wiele istotnych przewartościowań historyczno-teatralnych, terminologicznych redefinicji i metodologicznych innowacji. Ogromny materiał ilustracyjny jest we wszystkich trzech tomach ściśle powiązany z autorską narracją. Tom 1 Od dekoracji do konstrukcji przedstawia dzieje scenografii teatralnej od Wyspiańskiego do roku 1939, ze szczególnym uwzględnieniem dokonań Reduty oraz dwóch modeli scenografii awangardowej – konstruktywistycznego i performatywnego. Tom 2 W labiryncie przestrzeni i obrazów w pierwszej części przynosi kontynuację dziejów scenografii teatralnej w latach 1945-2020, a w części drugiej „Sceny życia publicznego” autorzy poszerzają pole zainteresowań badawczych o performanse w otwartej przestrzeni publicznej, uzasadniają teoretycznie koncepcję scenografii społecznej, prezentują rozbudowane studia przypadków: scenografię wielkich narodowych pogrzebów i mszy pielgrzymkowych Jana Pawła II. Tom 3 Wystawianie zawiera pełną komentowaną dokumentację wystawy Zmiana ustawienia w Galerii Narodowej Zachęta (październik 2019 – styczeń 2020), poprzedzoną historyczno-metodologicznym artykułem o 

wystawach scenografii jako narzędziach diagnostycznych.

Szczegóły

Opublikowano: 01 czerwiec 2021

Utworzono: 01 czerwiec 2021

Poprawiono: 04 czerwiec 2021

 

Na posiedzeniu plenarnym w dniu 28 maja 2021 roku Komitet Nauk o Sztuce ogłosił konkurs na najlepsze monografie w zakresie historii sztuki, muzykologii, teatrologii i filmoznawstwa, opublikowane w 2020 roku. Termin zgłaszania propozycji do nagrody upływa 31 sierpnia 2021 roku. Regulamin konkursu znajduje się w zakładce „Konkurs”.

 

Zgłoszenia (rekomendacje oraz egzemplarz monografii w postaci elektronicznej) proszę przesyłać na adres mailowy prof. Łucji Demby, sekretarza d.s. Nagrody Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.. W razie trudności z uzyskaniem egzemplarza monografii w postaci elektronicznej (postać preferowana) zainteresowani są proszeni o indywidualny kontakt mailowy.

Szczegóły

Opublikowano: 17 maj 2021

Utworzono: 17 maj 2021

Poprawiono: 17 maj 2021

 

W opinii członków Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk nie ma potrzeby wprowadzania dodatkowych punktów do ustawy, ponieważ ochrona wolności w uczelniach państwowych jest zapisana w preambule oraz artykule 3, punkt 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, w którym czytamy, że „podstawą systemu szkolnictwa wyższego i nauki jest wolność nauczania, twórczości artystycznej, badań naukowych i ogłaszania ich wyników oraz autonomia uczelni”. Podstawowe gwarancje dotyczące zakazu dyskryminacji oraz swobody wyrażania poglądów znalazły odzwierciedlenie w zapisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (artykuły 32, 53, 54) oraz w statutach polskich uniwersytetów, które działają w myśl zasady wolności badań naukowych i nauczania. Jedyne zagrożenie dla wspomnianych wolności może płynąć ze strony organów zewnętrznych, które naruszają autonomię uczelni, gwarantowaną przez Konstytucję (art. 70). Zagrożenie to pojawia się wraz z dodaniem do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nowego artykułu 284a (ust. 5, p. 1), na mocy którego powołuje się ministerialną komisję dyscyplinarną, mającą rozstrzygać o wdrożeniu procedury wyjaśniającej na uniwersytecie, co sprawia, że instytucja publiczna traci sprawczość w kwestiach dotyczących jej pracowników na rzecz organów władzy państwowej.  

Wątpliwości budzi również pomysł wprowadzenia do ustawy (artykuły 23, 275, 284) niejasnego pojęcia „światopogląd”. Jak pisał o. Józef Maria Bocheński, światopogląd oznacza system osobistych przekonań, „wraz z uczuciową postawą zajętą w stosunku do nich przez człowieka”, wyróżnia się apodyktyczną pewnością i brakiem wątpliwości co do słuszności wyrażanych sądów. Światopogląd zawiera wyznawane przez nas normy moralne i nie jest związany z poglądami naukowymi, choć każdy uczony występuje w podwójnej roli: „jako człowiek posiadający światopogląd i jako naukowiec, który na temat światopoglądu powinien w zasadzie milczeć” (Jan Woleński). Projektowane poprawki do ustawy prowadzą do błędnego utożsamienia swobody prowadzenia badań naukowych oraz upowszechniania ich wyników z szeroko pojętą wolnością słowa. Uczelnia świecka nie powinna służyć propagowaniu wyznawanego światopoglądu, manifestowaniu przekonań religijnych ani teorii pozbawionych umocowania w nauce, do czego wydają się zachęcać nowe przepisy.

 

 

 

Szczegóły

Opublikowano: 16 kwiecień 2021

Utworzono: 16 kwiecień 2021

Poprawiono: 16 kwiecień 2021

Komitety Naukowe i Problemowe działające przy Wydziale I – Nauk Humanistycznych i Społecznych Polskiej Akademii Nauk, dostrzegając zagrożenie, jakie dla niezależności polskiej nauki i dalszego istnienia Polskiej Akademii Nauk stwarza zapowiedź powołania Narodowego Programu Kopernikańskiego (NPK):

 

1. Wyrażają zdecydowany sprzeciw wobec idei powołania NPK w kształcie proponowanym w projekcie ustawy. Jest to projekt niedopracowany, niewskazujący źródeł finansowania nowej instytucji, jaką ma być Międzynarodowa Akademia Kopernikańska. Nauka w Polsce nie cierpi na niedobór form organizacyjnych, jest natomiast systemowo niedofinansowana. Pojawienie się nowej struktury organizacyjnej bez istotnego wzrostu nakładów nie rozwiąże problemów polskiej nauki. Zwiększy natomiast koszty administracyjne funkcjonowania nauki jako całości, przy czym należy się spodziewać, że nowa instytucja będzie preferowana w podziale środków kosztem już istniejących instytucji naukowych. Tym samym oznacza to co najmniej pauperyzację PAN, a w istocie jej stopniową  marginalizację, prowadzącą do likwidacji.

 

2. Uważają, że ambitnych celów NPK wyrażonych w preambule projektu, wprowadzającej go ustawy, nie da się zrealizować w drodze przyjęcia aktu prawnego. Tworzenie kultury akademickiej wymaga dekad spokojnej pracy organizacyjnej i badawczej, którym musi towarzyszyć niezbędny stopień decentralizacji, rozumianej jako autonomia jednostek ludzkich i organizacyjnych. Projekt NPK, opierający się na modelu centralistycznym i dominującym wpływie polityków na funkcjonowanie Akademii, stanowi tego absolutne zaprzeczenie.

 

3. Podkreślają, że podstawą funkcjonowania jednostek naukowych w Polsce jest zasada autonomii, wynikająca wprost z art. 70 ust. 5 Konstytucji RP. Zakłada ona samorządną podmiotowość środowiska naukowego, wolnego od wpływów polityków. Projekt ustawy o NPK osłabia kontrolę środowiskową, wprowadzając prymat woli politycznej w zakresie obsady personalnej nowej Akademii.  Jest to kontynuacja strategii pozbywania się przez obecne władze polityczne niezależnych instytucji. Stanowi działanie klasycznie nomenklaturowe, uprzednio zaprezentowane przy próbie upartyjnienia sądów i mediów. W sposób oczywisty i nieunikniony prowadzi do osłabienia polskiej nauki i obniżenia jej prestiżu.

 

4. Protestują przeciwko sposobowi przygotowywania projektu ustawy o NPK, bez jakichkolwiek konsultacji ze środowiskiem naukowym. Regulacje prawne dotyczące nauki i szkolnictwa wyższego powinny być przyjmowane w dialogu z najbardziej nimi zainteresowanym środowiskiem naukowym („nic o nas bez nas”). Jest to niezbędne dla środowiskowej  legitymizacji przyjmowanych rozwiązań, której ewidentnie brakuje projektowi ustawy o NPK. Forma działania Ministerstwa Edukacji i Nauki jest nie do zaakceptowania, stanowiąc rażący przykład nagannych praktyk legislacyjnych.

 

5. Wyrażają solidarność ze stanowiskiem Prezesa PAN, prof. dr hab. Jerzego Duszyńskiego, zawartym w jego liście do członków społeczności PAN z  6 kwietnia 2021 r. i deklarują pełne poparcie dla jego działań zmierzających do zachowania niezależności i integralności Polskiej Akademii Nauk.

 

6. Wzywają Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, by w razie skierowania obecnego projektu ustawy o NPK do prac legislacyjnych w parlamencie, został on odrzucony w pierwszym czytaniu.

 

 

Komitety działające przy Wydziale I PAN:

Komitet Nauk Prawnych PAN

Komitet Nauk Organizacji i Zarządzania PAN

Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN

Komitet Nauk o Sztuce PAN

Komitet Nauk Demograficznych PAN

Komitet Nauk Etnologicznych PAN

Komitet Nauk Filozoficznych PAN

Komitet Słowianoznawstwa PAN

Komitet Nauk o Kulturze PAN 

Komitet Nauk Historycznych PAN

Komitet Nauk Politycznych PAN 

Komitet Etyki w Nauce PAN

Komitet Statystyki i Ekonometrii PAN

Komitet Socjologii PAN

Komitet Nauk o Pracy i Polityce Społecznej PAN

Komitet Psychologii  PAN

Komitet Nauk o Kulturze Antycznej PAN 

Komitet Nauk o Literaturze PAN 

Komitet Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach PAN

Komitet Badań nad Migracjami PAN

Komitet Nauk Pedagogicznych PAN

Komitet Naukoznawstwa  PAN

Komitet Językoznawstwa PAN

Komitet Nauk Orientalistycznych PAN

Komitet Nauk Ekonomicznych  PAN

Pod uchwałą podpisuje się także:

Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN